Pak histori , Myzeqeja dhe Myzeqaret

Pak histori

Ne historinë e toponomastikes shqiptare, Myzeqeja ze një vend te rëndësishëm. Unaza e bukurise ne universin e larmishem te natyres se kësaj fushe, padyshim, qe është Manastiri i Ardenices, qe gjendet ne pikën me dominuese te kësaj hapësirë.

Myzeqeja te kujton familjen princerore te Muzakajve, e cila ka qenë sundimtare e kësaj krahine gjatë shekujve te XIV dhe XV. Mendojme se nga emri i Muzakajve doli edhe emri i sotëm i fushes se madhe te Myzeqese. Tek ky mendim te shpie edhe një dokument venedikas i 28 prillit 1412. Ne këtë dokument, emri i kësaj fushe është Muzakia. Ky toponim, nder me te medhenjte ne Shqipëri, arriti deri ne ditet tona ne saj te autoritetit dhe ndikimit qe ka patur familja princerore e Muzakajve, e cila ka luajtur një rol te rëndësishëm ekonomik gjatë mesjetes. Edhe ne një dokument tjetër venedikas te 13 qershorit te vitit 1382 përmendet për here të parë "Kulla e Pirgut" ne jug te Karavastase. Ishte Nikolla Muzaka ai, qe e pa te nevojshme ndërtimin e një fortifikimi te tillë për te mbrojtur skelen lumore me te njëjtin emër, Skela e Pirgut te Myzeqese. Ne periudhën e sundimit te gjatë sllav te Uroshit te II, kjo fushe njihet me emrin Fusha e Savres. Bregdeti quhej "slanica" (kripore) dhe kryeqender ka qenë Bashtova me keshtjellen e saj veneciane. Kujtojmë se kjo keshtjelle ne mesjete gjendej ne te majte te lumit Shkumbin. Kur ky lum ndryshoi drejtimin e derdhjes, keshtjella dhe disa fshatra te Myzeqese mbeten ne anën e djathte te lumit dhe sot e kësaj ditë janë nën juridiksionin e Kavajes. Nepermjet skeles lumore te pirgut ne ato kohe eksportohej drithe ne drejtim te Raguzes nga anijet e huaja dhe ato te sundimtareve vendas.

Ne një relacion te ambasadorit te Napoleonit pranë Ali Pashe Tepelenes, Pukevil, thuhet: "Ne Karbunare te Myzeqese është duke u degjeneruar raca me e mirë e mezave te Ballkanit, te cilët ne ato kohe bliheshin nga frengjejt (europianet) dhe transportoheshin nëpërmjet Skeles lumore te Pirgut".

Pra, nëpërmjet saj hynin ne Myzeqe mallrat e huaja, ekzistonin dogana dhe nepunes te rregullt.

Kësaj periudhe i përket ndërtimi dhe lulezimi i një qendre mjaft te rëndësishme për kohën, siç ishte Manastiri i Ardenices, vepër e Perandorit bizantin Androniku i II Paleologu. Ky dhe fakte te tjera na bëjnë te mendojmë qe Myzeqeja ne ato vite ishte me një rëndësi te veçantë. Shtrirja gjeografike e Myzeqese përputhet me territorin e dikurshem te principates se Muzakajve. Toponimet, homonimet, folklori, këngët, legjendat ne teresi ruajnë ende te dhëna te kësaj krahine ne vitet, qe sundonte kjo principate.

Banoret autoktone te Myzeqese kanë jetuar ne te dy brigjet e lumit Seman, duke përfshirë edhe dy brigjet e deges se tij, Devollit te dikurshem, qe kalonte pranë fshatrave te hershem te Myzeqese. Këto fshatra figurojne edhe ne regjistrimin e pare turk te vitit 1431. Nder ta janë: Zhelizhani, Krutja (Hirvati), Shakuj, Kemishtaj, Kamcishte, Babunje, Kravasta, Libofshe, etj. Shtrati i lumit te vjetër vazhdon deri ne afersi te Babunjes e Karavastase dhe derdhej ne Adriatik. E gjithë kjo zone nga vendasitquhej me emrin "Dheu i Bute" ose "Balta e Bute". Banoret e kësaj treve janë quajtur "lale".

Lalet, si banoret me te hershem te Myzeqese, dallohen nga banoret e tjerë, qe kanë zbritur gjatë periudhave të ndryshme historike ne Myzeqe, kryesisht nga traditat e vjetra, qe ruajnë ende si: veshja karakteristike, e folura e bute, nga mënyra e te kenduarit epiko-lirike, takia prej liri ne formë konike, qe është pothuajse unikale ne Shqipëri. Ata dallohen edhe si bujq te apasionuar.