1)-Albanet dhe etimologjia e ketij emri historik (1)

Pjese nga shkrimet Myzeqeja dhe misteret Shqiptare te autorve Llaqi dhe Mihal Jano





Populli yne ne jeten e perditshme ne te gjitha aspektet e aktivitetit politik, shoqeror, ekonomik e kulturor perdorin emrin shqiptar dhe vendit Shqiperi. Ky emer sipas dekumentave del me zanafill nga fillimi i shekullit te XVII-te kur vendi ishte plotesisht i pushtuar dhe gjendej brenda perandoris otomane. Nje trajtes studimore per historine e emrit shqiptar larg hipotezave te shumta qe qarkullojne na ka dhene nje perfundim te rendesishem qe mendojme se i jemi afruar zgjidhjes se enigmes qe mbulon emrin tone kombetar shqiptar. Per kete do te lexoni ne shkrimin perkates qe kemi bere per temen e Rilindjes kombetare Shqiptare.

Bota e jashtme nuk e njeh kete emertim por perdoret emri Alban qe na vjen nga antikiteti i vonshem per banoret dhe vendi yne quhet Albania. Kete emer per here te pare na e sjelle dijetari nga Aleksandria e Egjyptit ne shek. II-te pas Krishtit Kladio Ptolemeu i dinastis se Lagut.

Kladio Ptolemeu ishte pinjoll i nje dinastie te vjeter Epirote, me origjine nga Taulantia. I pari i kesaj dinastie qe drejtoi Egjyptin pas vdekjes se Lekes se madh ishte nje nga komandantet e ushtrise maqedonase Ptoleme Lagu, i njohur si vella i Aleksandrit te madh prej Filipit por me gruan e quajtur Arsino. Ai ndertoi qytetin e madh e te bukur te Aleksandrise dhe ngriti biblioteken e famshme ne kete qytet. Studjuesit mendojne se Lagut jane nga Qyteti i bardhe por i pa percaktuar konkretisht vendodhja e tij ne territorin e taulantise. Mundesite per te identifikuar na vijne nga etimologjia e disa qendrave te vjetra ne territorin e taulanteve si Albanopolis (Galioni, Debona dhe Partha), Skambini, Berati antik e ndonje tjeter.

Ptolemeu shkruan …se brenda teritorit te Maqedonise ishin, shikohen, gjenden fiset ilire dhe qytetet e tyre, Taulantet me Arnisen, Elimiotet me Elimian, Orestidhot me Amantien, Albanet me Albapolisin. Ky pershkrim eshte per zonen bregdetare te Myzeqese, poshte Durresit deri ne Vlore dhe ne thellsi zonen Tirane, Elbasan–Berat.

Kjo e dhene e Ptolemeu ka shume vlere per te percaktuar fisin ose tribun e vogel taulante sic shkruan ai me emrin Albane dhe qendren e tyre Albanopolis. Nuk duhet te harrojme se Taulantet, Parthinet dhe Albanet quhen edhe Skirtone sipas Ptolemeut te Aleksandrise dhe historiani Plini i ndante keta ne 12 fise.

Duke u nisur nga mjaft te dhena te hershme qe na sjellin autoret antike edhe pse studjues te mevonshem neper shekuj kane dhene mendime te ndryshme duke e ngaterruar me tej mundesine e gjetjes reale te objektit te vjeter, ne mendojme sot edhe ne baze te zbulimeve e studimeve shkencore qe te saktesojme te dhenat e dikurshme. Keshtu duke lexuar Hesiodin dhe Strabonin qe permendin qytetin e Selles ne Sellopi si vend te tempullit te Dodones dhe shkruajne …se Sellopia eshte vend me plot dhera pjellore ne drithra, ne plot livadhe te mira per kullota, ka tufa te medha dhenesh e me shumice ka tufa qesh e lopesh qe i heqin kembet zvarre kur levizin. Ketu banojne dhe burra shume te pasur me dhen dhe ne gje te trashe dhe ne kullotje. Thone se te paret e ketij vendi kane qene lopare…

Keto te dhena flasin per Dodonen si vend tempull qe ne fakt eshte emri i vjeter i malit te Tomorrit (te mirave). Edhe sot prane Tomorrit ruhet akoma emri i vjeter i Dodones prane vendeve (Qafa e Dodonit, Plaka e Dodonit dhe lumi i Dodonit) ku njerzia vinte nga te gjitha anet dhe merte keshilla te shumta, te mira prane ketij orakulli pagan. Emrin Dodone e gjejme ne kohet e vjetra edhe ne formen Deserat (vendi ku plotesoheshin deshirat) qe mbante fisi epirot per rreth ketij tempulli qe quhej Deseratet, po me kete kuptim e gjejme edhe ne gjuhen sllave ne formen Lubesha qe mban nje fshat aty prane Tomorrit.

Te dhena te tjera te pa kundershtueshme hedhin poshte hipotezen se Dodoni ndodhet prane Janines se pse ajo nuk i ka gjithe ato vlersime dhe perkime historike e gjeografike. Dhe fusha antike e Sellopise me ato te dhenat qe na sjellin te vjetrit nuk eshte fusha e Janines per nga kapaciteti dhe mundesite por eshte fusha e lopeve prane rrethinave te Tomorrit, ku jetonin e Talaret, fusha e Taulanteve, Myzeqeja e sotme

Ne shkrimet e gjeografit Strabon e gjejme me emrin Talarija si fis te Molloseve qe jetojne prane ketij mali, rreth ketij vendi ku ndodhen dhera mocalore. Mali i Tomorrit ne kembe te tij ka shume burime (ketu tek emri talaria, taulantia shikojme nje mundesi te emrit te laret, te pastrit se ketu ka dhe shume burime uji qe me vone do te gjejme edhe emrin ne formen Partha, e pastra, e bardha si dhe fjalen Lalarija qe mban sot qe nga ato kohera krahina e Myzeqese.

Kemi mundur te njohim nga autoret e vjeter emrat e mjaft fiseve te bashkesise Taulante qe edhe pse ne gjuhe te shkruar te ndryshme te atyre kohrave. Ato kane sjelle edhe pershtjellime vlersimesh neper shekuj deri ne kohet e sotme per mos njohje korrekte dhe percaktimi historik dhe etimologjik te ketyre emrave. Keshtu ne njohim Talaret qe jane te njejtet me taulantet, Sesaretet, Asqelasit, Galaret qe njihen edhe me emrat Parthe e Albane, si dhe fiset Parauajt, Bryket, Abret, Adriet, Ardiejte

vazhdon me pjesen e dyte